Ths. Huỳnh Kim Ngọc

Rệp kim, còn gọi là rệp tuyết (Citrus snow scale), tên khoa học Unaspis citri, Comstock, thuộc bộ nửa cánh (Hemiptera), họ Diaspididae gồm tới 2.400 loài rệp dính có lớp vỏ giáp bảo vệ. Rệp kim được xem là dịch hại trên tất cả các loại cây có múi, trừ cây quýt.     

Phân bố:

Rệp kim có nguồn gốc từ Châu Á, nhưng hiện nay được tìm thấy ở nhiều nước trồng cây có múi khắp thế giới

Vòng đời và sinh học:

Rệp kim cái có 3 giai đoạn phân biệt: Trứng, ấu trùng và thành trùng. Rệp kim đực có các giai đoạn này cộng thêm giai đoạn tiền nhộng và nhộng. Con đực tuổi 2 tạo lớp vỏ giáp để bảo vệ lớp cơ thể màu cam sáng bên trong. tuổi 3 hay giai đoạn tiền nhộng có đốm mắt rõ, đốt bụng nhọn, tuổi 4 (giai đoạn nhộng) hầu như bất động. Nhiều thế hệ gối lứa xảy ra hàng năm.

Nhiệt độ thích hợp cho sự phát triển của rệp kim là từ 25 đến 38 độ C.

Con đực và con cái khác nhau đáng kể.

Con cái: Có hình bầu dục, giống con hàu, màu nâu đen, dài 2 mm, lớp vỏ giáp có màu nâu viền xám, do vậy con cái khó thấy khi bám trên thân cây. Bên dưới lớp vỏ giáp, cơ thể có màu kem sáng. Con đực nhỏ hơn, dài 1mm, màu trắng. cả hai có mép chạy dọc theo chiều dài thân. Nhiều con đực màu trắng bám trên thân và cành trông như được phủ một lớp phấn trắng, do vậy có tên rệp tuyết (Snow)

Rệp kim cái trưởng thành

Con đực: Thành trùng đực có cánh có màu cam sáng, râu hình sợi chỉ có 10 đốt, 4 đốm mắt màu tím, không có bộ phận miệng.

Rệp kim đực chưa trưởng thành và thành trùng con cái.

Trứng: Trứng hình tròn, màu cam sáng, dài khoảng 0.3 mm, được đẻ từng trứng một bên dưới lớp vỏ bảo vệ của con cái và thường nở sau 30 phút đến 3 giờ sau khi trứng được đẻ, sau khi trứng này nở, thành trùng mới tiếp tục đẻ trứng khác. Suốt 2 – 3 tháng, một con cái có thể đẻ tới 150 trứng. Trứng nở, rệp bò đến nơi ở mới trên cùng cây, chúng có thể phát tán bởi gió, chim, các động vật hay chính con người. Chúng bám ngẫu nhiên trên các kẻ nứt trên vỏ, bắt đầu chích hút và hình thành lớp sáp bảo vệ ngoài che phủ cơ thể. Con đực lột xác hai lần, con cái 4, hai pha cuối là giai đoạn tiền nhộng và nhộng với các dấu hiệu giống như con trưởng thành. Con thành trùng đực màu cam, có mắt, râu và một cặp cánh, nhưng không có khẩu biện (hàm miệng).

Vòng đời khoảng 2 – 3 tháng tùy nhiệt độ.

Ấu trùng: Giai đoạn này bắt đầu sau khi rệp dính bắt đầu nở ra từ trứng. Ấu trùng được gọi là bọ, đây là giai đoạn phát tán. Ấu trùng có dạng tròn, màu vàng sáng, bộc phát vào mùa Thu, nhưng có thể xảy ra suốt năm.

Sau khi lột xác lần đầu đã phân biệt tính đực/cái và ấu trùng bắt đầu hình thành lớp vỏ sáp bên ngoài. Con đực có lớp vỏ sáp trắng, con cái có màu xám.

Ký chủ: Rệp kim lây lan trên nhiều cây có múi như:

+ Chanh (Citrus aurantifolia),

+ Cam chua (Citrus aurantium).

+ Bưởi (Citrus maxima).

+ Cam Navel (Citrus sinensis).

 Ở nhiều nơi khác trên thế giới, rệp kim lây nhiễm trên các ký chủ khác bao gồm thơm, mãng cầu, mít, ớt, quít (mandarin), dừa, chuối, ổi… Tuy nhiên gây hại chú yếu trên cây có múi.       

Triệu chứng gây hại:

Rệp kim chích hút nhựa trên thân, cành ở các cây già. Rệp kim có thể thấy cả trên lá, trái, nếu mật số quá dầy đặc. Triệu chứng ban đầu làm cây suy yếu và cho ít trái. Nếu mật số cao kéo dài, sự phát triển của vỏ cây bị ảnh hưởng và vỏ cây không thể phát triển bình thường, vỏ có thể trở nên nứt nẻ, già cổi, chính vết nứt nẻ trên lớp vỏ có thể là cửa ngỏ giúp các côn trùng đục thân hay các mầm bệnh xâm nhập, gây hại cây. Rệp kim phát triển mật số cao và gây hại vào mùa khô.     

Cành bị rệp kim gây hại

Vỏ bị nứt nẻ do rệp kim bám dầy đặc

Phòng trừ:

- Biện pháp sinh học:

Dùng thiên địch ký sinh và ăn mồi như ong ký sinh Aphytis lingnanensis, bọ rùa Chilochorus circumdatus.

- Biện pháp canh tác:

Do rệp kim luôn di động trong suốt vòng đời, nên điều cốt yếu trong việc phòng ngừa là hạn chế rệp phát tán. Rệp kim có thể phát tán bởi gió, công cụ làm vườn, con người, côn trùng thụ phấn, nông cơ cụ như dao cắt cành, máy rung trái, do vậy cần vệ sinh nông cơ cụ trước khi đi đến nơi trồng mới, và nông dân cần phải giũ sạch quần áo trước khi đi vào khu trồng mới.

Giống:

Chưa ghi nhận giống kháng, tuy nhiên cành ghép phải sạch rệp, nếu có tỉa bỏ, phun thuốc sâu

Biện pháp hóa  học:                    

Thăm đồng là yếu tố quan trọng trước khi quyết định dùng thuốc trừ sâu. Nếu rệp ít có thể dùng bàn chải cạo sạch, sau đó khoảng một tuần có thể làm lại lần nữa. Nếu rệp quá nhiều phải dùng thuốc trừ sâu, có thể tham khảo các thuốc dưới dây

+ Thuốc gốc lưu huỳnh như Sulox 80WP

+ Phun dầu khoáng SK Enspray 99EC hay dung dịch tẩy rửa (Xà phòng) do rệp được phủ lớp sáp bảo vệ, phun dầu khoáng hay dung dịch tẩy rửa sẽ làm tan lớp sáp, cơ thể rệp bị mất nước và chết. Có thể phun luân phiên dầu khoáng/xà phòng với thuốc gốc lưu huỳnh Sulox 80WP.

+ Hoặc có thể phun thuốc Sec Saigon 25EC, nên pha chung với dầu khoáng SK Enspray 99EC (50 ml/25 L). Chú ý do rệp kim đóng nhiều lớp chồng lên nhau, có thể 7-8 lớp, nên cần phun nhiều lần, mỗi lần cách nhau 5 – 7 ngày, để diệt rệp kim nằm bên dưới.